Diagnostyka i terapia neurokinezjologiczna Vojty stanowi prosty w środkach sposób wczesnego wykrywania oraz leczenia zaburzeń rozwoju ruchowego dzieci.

Autorem metody jest czeski neurolog dziecięcy Vaclav Vojta (1917-2000).

Jej początki to lata pięćdziesiąte minionego stulecia. Prof. Vojta obserwował przez wiele lat rozwój ruchowy noworodków oraz niemowląt pracując w jednej z praskich klinik dziecięcych. Światowy rozgłos metoda zyskała dzięki RFN, gdzie profesor przeprowadził się w 1968 roku.
W Polsce metoda Vojty nie znalazła jeszcze tak powszechnego zastosowania ze względu na niewielką liczbę wykształconych w niej lekarzy oraz fizjoterapeutów.

Założeniem metody Vojty jest istnienie genetycznie zakodowanego globalnego wzorca lokomocji. Oznacza to, że wszystkie mechanizmy potrzebne do zmiany pozycji ciała, pionizowania się oraz przemieszczania do przodu istnieją od momentu poczęcia organizmu człowieka, a ujawniają się stopniowo w sposób automatyczny w miarę dojrzewania centralnego układu nerwowego.

Te mechanizmy mieszczą się w trzech grupach:
- mechanizmy podporowo-wyprostne,
- automatyczne sterowanie postawą ciała,
- celowy fazowy ruch.

Część diagnostyczna składa się z:
1. Analizy ruchu ,włączając w to ocenę motoryki spontanicznej dziecka w pozycji na plecach oraz na brzuchu – ocena ilościowa i jakościowa.
2. Siedmiu reakcji ułożeniowych ciała w przestrzeni i ich oceny.
3. Oceny wybranych odruchów pierwotnych.

Analiza ruchowa motoryki spontanicznej pozwala bez znajomości wieku metrykalnego określić na jakim etapie rozwoju znajduje się niemowlę oraz co bardzo ważne wg Vojty, ocenić jakość wzorców, którymi ono dysponuje.

Ocena reakcji ułożeniowych jest bardzo czułym sposobem oceny tzw. dojrzałości posturalnej. Dają one możliwość już w pierwszych dniach życia noworodka określić etap oraz jakość kontroli postawy przez centralny układ nerwowy.W kolejnych miesiącach życia pozwalają na monitorowanie kierunku rozwoju i ewentualnego zagrożenia patologicznym rozwojem (np.: mózgowym porażeniem dziecięcym).

Dla potrzeb wczesnej diagnostyki Vojta wprowadził pojęcie zaburzenia ośrodkowej koordynacji (w polskim piśmiennictwie zaburzenie ośrodkowej koordynacji nerwowej, w skrócie zokn.). Nie jest to żadna jednostka chorobowa, a tylko tymczasowe określenie wynikające z badania neurokinezjologicznego niemowlęcia. W zależności od ilości nieprawidłowych reakcji ułożeniowych stwierdzonych w czasie badania wyróżniamy:
1. Najlżejsze zokn. – 1-3 nieprawidłowych reakcji ułożeniowych.
2. Lekkie zokn. – 4-5 nieprawidłowych reakcji ułożeniowych.
3. Średniociężkie zokn. – 6-7 nieprawidłowych reakcji ułożeniowych.
4. Ciężkie zokn. – 7 nieprawidłowych reakcji ułożeniowych z równoczesnym ciężkim zaburzeniem napięcia mięśniowego.

Uzupełnieniem tego badania jest ocena tzw. odruchów prymitywnych, która bardziej precyzyjnie pozwala uściślić prawdopodobieństwo wystąpienia takiego problemu. Diagnostyka neurokinezjologiczna jaką zaproponował Vojta, jest szybkim, czułym i niedrogim środkiem, którego zastosowanie pozwala na wyselekcjonowanie niemowląt, u których nie w pełni dochodzi do realizacji prawidłowego programu lokomocji, a tym samym na najwcześniejsze jak to tylko możliwe rozpoczęcie terapii. Jeśli badanie neurokinezjologiczne motoryki spontanicznej dziecka, reakcje ułożeniowe oraz badanie odruchów pierwotnych wykaże odchylenia od prawidłowości, to możliwie najwcześniejsze zastosowanie metody odruchowej lokomocji pozwoli na niedopuszczenie do patologicznego rozwoju, a przynajmniej zminimalizowanie jego skutków.

Efektem takiego działania może być prawidłowy rozwój, a jeśli mimo wszystko dojdzie do patologicznego rozwoju (mózgowego porażenia dziecięcego) to jego rozmiary i skutki będą możliwie najmniejsze. Konieczność możliwie najwcześniejszego wprowadzenia terapii podyktowana jest, istnieniem największej plastyczności mózgu w pierwszych miesiącach życia dziecka. Najlepszy okres dla jej rozpoczęcia to pierwsze trzy miesiące życia, najpóźniej do końca piątego miesiąca. Pierwsze trzy miesiące życia dlatego, gdyż w tym okresie w prawidłowych warunkach kształtuje się fizjologiczny wyprost kręgosłupa. Pamiętać musimy jednak o tym, że terapia Vojty nie jest w stanie stworzyć czegoś nowego! Możliwości i granice terapii zależeć będą od momentu życia dziecka, w którym doszło do uszkodzenia centralnego układu nerwowego, od jego umiejscowienia, rozległości, a także od ewentualnego wystąpienia wrodzonych chorób lub wad mózgu. Możemy wpływać jedynie na nieuszkodzone obszary mózgu, mobilizować je do przejmowania funkcji tych części mózgu, które zostały uszkodzone.

Vojta opracował sposób terapii polegający na odruchowym uaktywnianiu i wyzwalaniu genetycznie zakodowanych mechanizmów lokomocji. Jest to tzw. odruchowa lokomocja. Składają się na nią dwa sztuczne wzorce ruchowe: odruchowe pełzanie oraz odruchowy obrót. W związku z tym, iż terapia ta wykorzystuje receptory czucia głębokiego, czyli prioprioreceptory, należy do grupy tzw. metod neurofizjologicznych. Wobec tego prowadzenie jej wymaga zachowania zasady bezbolesności. Układ tych receptorów wynikający z odpowiedniej pozycji wyjściowej oraz z pobudzania tzw. stref stymulacji i przyłożenia odpowiedniego oporu pozwala na dotarcie oraz uaktywnienie matrycy rozwoju ruchowego.

Kluczem dla powodzenia rehabilitacji metodą Vojty są RODZICE, na których spoczywa obowiązek jej systematycznego prowadzenia. Rodzice pod okiem fizjoterapeuty pracują ze swoim dzieckiem. W początkowym okresie rehabilitacji wizyty w gabinecie fizjoterapeuty powinny odbywać często, co 2, 3 dni, stopniowo w miarę zdobywania pewności przez rodziców w prowadzeniu terapii mogą ulec rozrzedzeniu do 2, 3, 4 tygodni. Rozwiązywanie technicznych problemów ćwiczeń należy do fizjoterapeuty. Warunkiem niezbędnym do odniesienia maksymalnego efektu jest świadomość rodziców o istniejącym problemie w rozwoju własnego dziecka oraz przekonanie o konieczności rozpoczęcia i prowadzenia takiej terapii. Terapia Vojty nie należy do łatwych. W stosunku do fizjoterapeuty wymagane jest odbycie długotrwałego kształcenia. Dla małego dziecka jest to obowiązek podejmowania ogromnego wysiłku fizycznego porównywalnego z obciążeniem występującym w sporcie wyczynowym, a dla rodziców systematyczne egzekwowanie go pomimo częstego niezadowolenia ze strony dziecka. Tak bardzo podstawowa i całościowa terapia ,jaką jest metoda Vojty, ma bardzo szeroki obszar zastosowania i nie jest ograniczona jedynie do wąskiego kręgu schorzeń i wybranych rodzajów niepełnosprawności. Dlatego zakres wskazań jest bardzo bogaty i rozciąga się na większość dziedzin medycznych. Całościowe prowadzenie terapii z wykorzystaniem wzorców motorycznych odruchowego pełzania i odruchowego obrotu czynią bardzo uzasadnionym jej zastosowanie w neurologii dziecięcej, w ortopedii dziecięcej, w pediatrii. Także w kardiologii dziecięcej można zarekomendować jej wykorzystanie. Leczenie to można wdrożyć u pacjentów w każdym wieku, tak długo, dopóki istnieją połączenia nerwowo – mięśniowe.

- zaburzenie ośrodkowej koordynacji nerwowej,
- asymetria w ułożeniu ciała,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- przepuklina oponowo-rdzeniowa, wodogłowie,
- okołoporodowe uszkodzenie splotu ramiennego oraz inne uszkodzenia nerwów obwodowych,
- urazy czszkowo – mózgowe,
- kręcz karku pochodzenia mięśniowego i neurogennego,
- wrodzone zaburzenia strukturalne, np.artrogrypoza, zanik mięśni,
- wrodzone miopatie,
- stwardnienie rozsiane,
- opóźnienienie rozwoju psychoruchowego,
- zaburzenia postawy ciała ,np. skolioza, hiperlordoza, hiperkifoza,
- zaburzenia ustawienia stopy, np. stopa szpotawa, końsko – szpotawa,
- zaburzenia chodu,
- zespoły bólowe kręgosłupa,
- dysplazja stawu biodrowego,
- czynnościowe ograniczenia ruchomości układu ruchu i inne zaburzenia czynnościowe w narządzie ruch,
- zespoły hipotonii o różnej etiologii, np. trisomia 21 pary chromosomów – zespół Downa. - wysoka temperatura,
- aktywna infekcja,
- biegunka, wymioty,
- aktywny nowotwór,
- niewydolność krążeniowa, niewydolność oddechowa,
- okres 4-6 tygodni od ostatniego krwawienia w CUN,
- dzień szczepienia,
- wczesny okres pooperacyjny,
- mózgowe napady padaczkowe w okresie ustalania odpowiedniej farmakoterapii, w początkowym okresie stosowania leków przeciwdrgawkowych lub steroidów, ewentualnie ACTH.